στρατόπεδο συγκέντρωσης

Σ. του είδους ιδρύθηκαν από τους Ισπανούς στη διάρκεια της εξέγερσης της Κούβας. Κατά τη διάρκεια του πόλεμου των Μπόερς, οι Άγγλοι έκλεισαν σε σ. συγκέντρωσης τα γυναικόπαιδα και τους γέρους, για να κάμψουν την αντίσταση των αντιπάλων τους. Στον A’ Παγκόσμιο πόλεμο, υπήκοοι που ανήκαν στα εχθρικά κράτη συγκεντρώθηκαν σε τέτοιου είδους σ. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα σ. συγκέντρωσης που δημιούργησε η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία. Τα σ. αυτά, που αποτέλεσαν χαρακτηριστικό φαινόμενο της καταπίεσης που ασκούσε το ναζιστικό καθεστώς, απέβλεπαν σε δύο σκοπούς: στην «αναμόρφωση» και «ανάνηψη» των αντιναζιστών (κομμουνιστών, σοσιαλδημοκρατών, Εβραίων κλπ.), και στην εκπαίδευση ηγετικών στελεχών των S-S, με την εφαρμογή μεθόδων πρωτοφανούς σκληρότητας και ολοκληρωτικής έλλειψης κάθε συναισθηματισμού και σεβασμού προς τον συνάνθρωπο. Μετά την κατάληψη της Πολωνίας το 1939 τα σ. του τύπου αυτού αυξήθηκαν και κλείστηκαν σ’ αυτά γέροι, νέοι, παιδιά και πολλοί αιχμάλωτοι. Οι έγκλειστοι υπήρξαν ακένωτη πηγή χειρωνακτών εργατών, από την οποία η «Μείζων Γερμανία» αντλούσε χωρίς οίκτο. Στα σ. εφαρμοζόταν η αρχή της «εξόντωσης με την εργασία», στην οποία προστέθηκε μετά και η συστηματική εξόντωση των Εβραίων, ως κατώτερη φυλή, με θαλάμους αερίων και κρεματόρια. Τέτοιου είδους σ. ήταν κατάσπαρτα στα γερμανικά εδάφη και αποτελούσαν τελείως απομονωμένες περιοχές σε ελώδη και γενικά, σε ανθυγιεινά μέρη. Τα αποτελούσαν συγκροτήματα, τις περισσότερες φορές ξύλινων κατασκευών, που περιβάλλονταν από ηλεκτροφόρα καλώδια, ενώ σε διάφορους πυργίσκους υπήρχαν φρουροί. Ανώτατος διοικητής των σ. αυτών ήταν ο Χίμλερ, αρχηγός των S-S, στους οποίους είχε ανατεθεί η άμεση ευθύνη για τους κρατούμενους. Ο αριθμός των δεσμοφυλάκων ήταν ελάχιστος σε σχέση με τον αριθμό των κρατούμενων. Η σατανικότερη ενέργεια των χιτλερικών ήταν η ανάθεση της κατώτερης διοίκησης των σ. σε κρατούμενους «κάπους» και ιδιαίτερα σε κοινούς εγκληματίες, αποβλέποντας έτσι στην ψυχική εξουθένωση των κρατούμενων και την ηθική εξόντωση τους. Οι συνθήκες διαβίωσης στα σ. αυτά ήταν άθλιες, οι ξυλοδαρμοί συχνότατοι και συνηθισμένες ποινές, η στέρηση της τροφής και οι γυμναστικές ασκήσεις μέσα στα χιόνια. Για βαρύτερα παραπτώματα, ο απαγχονισμός ήταν κάτι το επίσης συνηθισμένο. Στα σ., οι έγκλειστοι είχαν ως ενδεικτικό της ταυτότητάς τους, έναν αριθμό, χωρίς διάκριση φυλής, θρησκείας, εθνικότητας και κοινωνικής τάξης. Τους ξεχώριζαν επίσης από ένα τρίγωνο στην ενδυμασία τους, κόκκινο για τους πολιτικούς κρατούμενους, πράσινο για τους κοινούς εγκληματίες και ροζ για τους ομοφυλόφιλους. Οι Εβραίοι είχαν για διακριτικό το σύνθετο αστέρι του Δαβίδ. Όπως ήταν φυσικό, η ομαδική διαβίωση σε σ. συγκέντρωσης οδήγησε στη δημιουργία ομάδων με μεγάλες αντιθέσεις, τελικά όμως η απάνθρωπη συμπεριφορά των S-S και η κλιμάκωση των εκτελέσεων, οδήγησε στην ανάπτυξη έντονου, αντιστασιακού πνεύματος. Παρά το γεγονός αυτό, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης μετέβαλαν τους έγκλειστους στα σ. συγκέντρωσης σε σκελετούς, ενώ, παράλληλα, η σκληρή καταναγκαστική εργασία και η ολοκληρωτική έλλειψη ιατρικής περίθαλψης αύξησαν το ποσοστό θνησιμότητας. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν και τα δήθεν επιστημονικά πειράματα, στα οποία χρησιμοποιούσαν τους κρατούμενους σαν πειραματόζωα, καθώς και το μακάβριο χιούμορ των βασανιστών οι οποίοι υποχρέωναν τους κρατούμενους να παρακολουθούν την προβολή ταινιών που παρουσίαζαν αίφνης παραθεριστές στις Βαλεαρίδες και σε άλλα κοσμικά θέρετρα να ζουν αμέριμνα και να ευωχούνται. Όπως μαρτυρούν έγκλειστοι, που τελικά επιζήσανε, τα σ. συγκέντρωσης ήταν στην πραγματικότητα οργανωμένα σ. «αργού θανάτου», που στοίχισαν τη ζωή σε εκατομμύρια άτομα. Στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου πόλεμου οι ναζιστές εγκατέστησαν στο Άουσβιτς, μικρή πολωνική πόλη, ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου θανατώθηκαν περίπου τέσσερα εκατομμύρια αιχμάλωτοι, κυρίως Εβραίοι. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης των ναζί στο Μπολζάνο της Ιταλίας (φωτ. ΑΠΕ).